’s Heer Jansland en Nieuw Gastel

De nieuwe polders rond Gastele werden vernoemd naar de opdrachtgever en staan nu nog bekend als ‘s Heer Jans Land’ (vernoemd naar Jan van Glymes IV).

Volgens kerkhistoricus Van Lommel had Karel V bij het verlenen van het octrooi (vergunning) de voorwaarde gesteld dat er in de polder een parochie zou worden opgericht.

Ten tijde van de omdijking (1550 – 1554) werd al in 1551 hieraan voldaan en ten noorden van Gastel vlakbij “De Barlaecke” deze nieuwe parochie gesticht. Er werd een schuurkerk gebouwd en de markies verhief de nieuwe polder tot “heerlijkheid”.

Het werd daarmee een afzonderlijke gemeente; Nieuw Gastel was een feit en daarmee werd Gastel voortaan Oud Gastel.

Dit kreeg in 1559 zijn beslag.

De haast waarmee de markies in Nieuw Gastel een nieuwe kerk stichtte had een dui-delijke bedoeling. Hij wilde de grootst mogelijke zeggenschap hebben, ook in kerkelijke zaken. De pastoor was invloedrijk in een dergelijke kleine dorpsgemeenschap. Op deze manier verzekerde de markies zich ervan dat de inkomsten van de kerk naar hem toevloeiden en niet naar de kerk van Oud Gastel, waar de abdij van St. Bernards van Hemiksem de dienst uitmaakte. Hoewel er aanvankelijk afspraken waren over het verdelen van de novale tienden tussen het markiezaat en de abdij, werden die afspraken later door de markies weer opgezegd. De haast waarmee de markies in nieuw Gastel 

Tijdens de Allerheiligenvloed van 1 november 1570 braken de dijken. Over deze situatie eind 1570 zegt Krüger:

“De geheele geschiedenis van Nieuw-Gastel is sedert het jaar 1570 niets dan eene reeks van jammeren. Den 1 November 1570 stroomde zeewater tot over de dijk, en bragt veel ingezetenen tot armoede. Moedig boden zij evenwel het hoofd aan die overstrooming”.

Koning Philips II gaf op 3 december 1570 verlof tot de herbedijking van de polders; deze schijnt in maart van het volgend jaar haar beslag te hebben gekregen. De bijkomende werken hielden de rest van het jaar de eilandbewoners bezig.

Niet lang daarna raken ook de oorlogshandelingen het dorp, de 80 jarige oorlog was in volle gang en vervolgt Krüger zijn verhaal:

“Moedig boden zij het hoofd aan de invallen der Spaansche troepen en bandelooze geuzen in 1573”.

In 1583 echter, werden de dijken bij Nieuw Gastel en Visscherscreeck (waar nu Stampersgat is gelegen) doorgestoken. De nieuwe nederzetting kwam wederom onder water te staan!

De polder van Nieuw Gastel mag worden herdijkt

In 1594 gaven zowel de Staatschen als de Spanjaarden toestemming om de polder te herdijken. Delahaye citeert regest R169 (20 november 1594) in het ‘Oud archief van het Waterschap Heer Jansland gezegd Nieuw Gastel, 1550 – 1941’ en leest daar dat de dijkgraaf van Heer-Jansland Jhr. Arnoult van Stambor van de Staten en van Philips II een octrooi kreeg om de polder voor de tweede keer in te dijken. Er werd op 20 november 1594 vergadering gehouden te Oud-Gastel, waar de raming geschiedde van de uit te voeren werken. Alle ingeërfden moesten binnen een maand verklaren, of zij bereid zijn mede te werken aan de “herversing”; wie hierin nalatig is, verliest volgens de verleende octrooien de eigendom van zijn landerijen.

In januari 1595 werd er bij de Visscherscreeck (t.h.v. Stampersgat) een werkkeet gezet. In dat jaar kwamen er nieuwe sluizen bij de Visscherscreeck, de (Ouden)Bossche haven en het Nyen Dorp (Nieuw Gastel). Oud Gastel wilde aanvankelijk vanwege de hoge kosten geen bijdrage leveren aan de herdijking, maar toen zij die van hun belasting mochten aftrekken, deden ze vanwege hun belangen in die polder, toch mee.

Korte tijd later verschijnen de regesten met de aanbesteding van de dammen  en de verbetering van vlieten, sloten en dijken en de aanleg van bruggen.
In 1595 werden enige huizen herbouwd, maar het dorp Nieuw-Gastel aan de Blaakschen weg herkreeg nooit het aanzien van een gemeente. Wel vindt men nog enige jaren de kerk bij de dijk, maar dat zal niet veel meer dan een puinhoop zijn geweest, het was voor Nieuw Gastel te laat. Het gehucht is nooit meer herbouwd!.

Toen al met al bleek dat Nieuw Gastel niet meer zou worden opgebouwd, gaven enige Gastel ingelanden na een besluit over het betalen van gemet- en hoorngelden, in overweging, “om vriendschap en eenheid tussen de regeerders van Oud- en Nieuw Gastel na te streven, en dat men de haat vermijdt, die zij van oudsher tegen elkander hebben gehad, welke niemand enig voordeel oplevert, en dat zij als onderdanen van één heer in goede nabuurschap met elkander leven”.

Lees verder in: De verschrikkingen van de 80 jarige oorlog

terug naar het begin van de pagina

Bronverantwoording