Lezing over de Bernardusabdij en de Gastelse Kaart

Lezing over de Bernardusabdij en de Gastelse Kaart op 31 mei 2018:

Joep Hoeks verzorgde op donderdag 31 mei in de museumzaal van de Heemkundekring ‘Het Land van Gastel’ een zeer drukbezochte lezing over de band tussen de Antwerpse Bernardusabdij en de regio Noordwest-Brabant.

Deze band werd gesmeed in de dertiende eeuw toen de abdij een domein verwierf rond de Halderberg en tevens het recht kreeg om tienden te innen in een gebied dat een groot deel van de huidige gemeenten Halderberge en Moerdijk omvatte. De abdij – tot 1790 gevestigd in Hemiksem en vanaf 1834 voortgezet in Bornem – is in de geschiedenis van Noordwest-Brabant tot in de twintigste eeuw een belangrijke rol blijven spelen. Omdat de abt patroon was van de parochies Gastel, Wouw, Hoeven en Oudenbosch hadden de inwoners van deze dorpen eeuwenlang een kloosterling als pastoor. Landbouwers in de wijde omtrek moesten jaarlijks een deel van hun oogst afstaan aan de abdij.

Mede met deze belastingopbrengst werd in Hemiksem aan de Schelde onder Antwer-pen een indrukwekkend kloostercomplex gebouwd, met een statig abtenpaleis en een kloosterkerk vol kunstschatten. De Bernar-dusabdij behoorde tot aan de Franse tijd tot de machtigste kloosters in het hertogdom.

Joep Hoeks zoomde in op een conflict tussen Thomas van Thielt, abt van de Bernardus-abdij en Jan IV van Glymes, markies van Bergen op Zoom. De abt en de markies meenden beide recht te hebben op de tienden in ‘het Lage’, een gebied ten noorden van Hoeven, Oudenbosch en Oud Gastel. In 1565, aan de vooravond van de Beeldenstorm, kwamen ze tot een vergelijk. Om toekomstige conflicten te voorkomen, lieten de abt en de markies een gedetailleerde landkaart maken van het betwiste gebied. Deze kaart werd begin twintigste eeuw in het abdijarchief herontdekt door de Gastelse heemkundige Frans Akkermans.

De Gastelse Kaart biedt een unieke kans om een belangrijk moment in de geschiedenis van de regio in beeld te krijgen. Joep Hoeks legde aan de hand van kaarten en luchtopnames uit hoe de Bernardusabdij door een reeks rampzalige stormvloeden een groot deel van zijn West-Brabantse bezit verloor en hoe dit de monniken onontkoombaar in conflict bracht met de markies van Bergen op Zoom.    

De zeer geslaagde lezing in Oud Gastel vond plaats in aanloop naar de tweede editie van de Bernardusdagen, die dit jaar plaatsvonden op de zondagen 19 en 26 augustus en op 2 en 9 september. In de kerken van Hoeven, Oud Gastel, Oudenbosch en Wouw werd de band van deze parochies met de Bernardusabdij met speciale tentoonstellingen in beeld gebracht.